-NS Trần Viết Bính

THẮP LỬA NIỀM TIN

(Nghe 10 ca khúc trong tập “Đồng chí không phải là anh” của nhạc sĩ Trần Viết Bính)

Bùi Công Thuấn

 

NS Trần Viết Bính

 

Phải nghe trực tiếp nhạc sĩ Trần Viết Bính trình bày ca khúc của mình, bạn đọc mới cảm nhận được sắc thái thẩm mỹ của giai điệu, hồn nhạc và thái độ sống của người nhạc sĩ trước những hiện tượng của cuộc sống hôm nay (tranvietbinh.vnweblogs.com). Và dù ca khúc có viết về đề tài nào, phê phán những hiện tượng bất công nào, thì tiếng nói của người nhạc sĩ vấn là tiếng nói đầy tâm huyết và trách nhiệm.

 

1.Mười ca khúc là một tiếng lòng yêu thương nhân dân khi cuộc sống của họ còn bao nhiêu khó khăn, khi những bất công xã hội còn vây bọc xung quanh. Người nhạc sĩ “Không thể ngợi ca, khi cuộc sống quanh tôi còn xót xa, những án tử hình oan sai, những đứa con không biết đánh vần chữ hiếu, tuổi thơ không được hát dân ca,”Người nhạc sĩ phải kêu lên:”Lương y như từ mẫu ơi có đau đớn không khi thấy cái sống đến không cách gì níu giữ, khi thấy cái chết đến không cách gì chặn lại, không phải vì thiếu thuốc, không phải vì thiếu tài, mà vì thiếu tiền”(Thiên đường áo trắng).

 

Người nhạc sĩ nhập vai với người công nhân cao su mà nhìn, mà tự hỏi: “Năm nay, trên rừng cây này, người phu đồn điền cao su năm ấy tự hỏi vì sao, vì sao. Những ông chủ mới anh ta là ai là ai? Những ông chủ mới anh ta là ai là ai. Nhìn lên dinh thự lộng lẫy nguy nga nhìn vào cảnh đời giàu có xa hoa. Người công nhân già nhìn rõ anh ta là đồng chí năm xưa thân quen, là ông quan chức năm nay cách xa, lắm quyền lắm tiền”(Anh ta là ai)

 

2. Đứng về phía nhân dân, người nhạc sĩ bày tỏ một thái độ quyết liệt trước những cái xấu, kẻ xấu.” “Nhân dân chung từng hạt thóc. Những bà mẹ chung bao nước mắt, những người vợ chung bao nhớ thương, những đồng đội chung máu chung xương, có phải chăng để ngày hôm nay vun vén cho anh cuộc sống giàu sang? Đồng Chí đâu còn là anh! Đống Chí không phải là anh!”Người nhạc sĩ nhìn rõ bản chất bọn lưu manh nói chuyện tình nghĩa bên những cuộc rượu :”Tình nghĩa để có những chữ ký đổi trao cho nhau. Tình nghĩa để có những con số loanh quanh chen nhau. Tình nghĩa để có những mưu tính riêng tư cho nhau. Tình nghĩa để có những tội ác đong đưa bên nhau”(Tình nghĩa… Rượu)

 

3.Cuộc sống có nhiều bất công nhưng người nhạc sĩ vẫn vững lòng tin. “Tự do! Công bình là niềm tin hình thành trong tôi, là lẽ sống và nguyên theo suốt cuộc đời” (Niềm tin) bởi đó là lý tưởng của Cách Mạng tháng Tám 1945:” Sao vàng bay rừng cờ Cách mạng, cha anh đứng lên giành quyền làm người”Người nhạc sĩ vẫn thiết tha với cuộc sống của nhân dân, nói với mọi người cũng là nói với chính mình:”Hãy để lại tình thương cho người, hãy để lại bài ca cho đời”(Để lại)

 

4.Chùm ca khúc “Đồng chí” không phải là anh được nhạc sĩ Trần Viết Bính gọi là “vũ khí” trong cuộc đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác, cái bất công đang tồn tại khi toàn Đảng, toàn dân đang dồn sức cho công nghiệp hóa , hiện đại hóa đất nước hôm nay.

Quan điểm văn nghệ là vũ khí đấu tranh cách mạng là quan điểm căn cốt của văn nghệ cách mạng. Nghị quyết 23 của Bộ Chính Trị cũng ghi rõ :”Văn hóa, văn nghệ là một bộ phận khăng khít của toàn bộ sự nghiệp cách mạng, có sứ mệnh phục vụ các nhiệm vụ của cách mạng trong từng thời kỳ và gắn bó sâu sắc với đời sống nhân dân.”

Nghị quyết 23 của Bộ Chính Trị cũng đề ra chủ trương :” Trên nền tảng mỹ học mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh, khuyến khích văn nghệ sĩ bám sát thực tiễn của đất nước, gắn bó với cuộc sống của nhân dân, bảo vệ, phát huy những giá trị truyền thống tốt đẹp của dân tộc và tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại; lên án, phê phán không khoan nhượng những tiêu cực, xấu xa đang cản trở sự phát triển của đất nước và con người Việt Nam.”

Công chúng quen nghe anh hùng ca, tình ca, nên khi nghe những ca khúc có nội dung phê phán cái xấu cái bất công có thể có những cảm nhận khác nhau. Thực ra tinh thần phê phán cái xấu, kẻ xấu là một nội dung quan trọng của văn chương nghệ thuật Việt nam. Ca dao, tục ngữ, truyện cổ tích, truyện cười, tuồng, chèo, Cải lương luôn có những nhân vật, những câu chuyện phê phán (nhân vật hề, chẳng hạn). Nó thể hiện chân lý của nhân dân, thể hiện tinh thần dân chủ và khát vọng về cái tốt, cái đẹp trong cuộc sống của nhân dân.

Nhạc sĩ Trần Viết Bính kế tục truyền thống ấy. Ngôn ngữ phê phán của Nhạc sĩ Trần Viết Bính là ngôn ngữ trực tiếp đặt vấn đề, một loại ngôn ngữ tinh lọc có sức tác động trực tiếp đến người nghe, khơi lên và đòi buộc người nghe phải suy nghĩ, và không thể vô cảm. “Tôi không thể ngợi ca khi cuộc sống quanh ta còn nhiều cay đắng…Những án tử hình, những án chung thân ở những nơi  công lý lệch cán cân, những cái chết không đáng chết ở những nơi thừa sức cứu con người. Những biệt thự nguy nga tráng lệ của những ông bà ‘đầy tớ’ nhân dân. Những đứa con không biết đánh vần chữ hiếu sống sung sướng khi mẹ cha thiếu thốn từng ngày. Trẻ thơ đến trường không được hưởng công bằng từ tấm bé…”Trong cấu tứ, Nhạc sĩ Trần Viết Bính dùng nghệ thuật tương phản và trùng điệp để làm nổi bật vấn đề.

Về giai điệu, đây là loại ca khúc hướng về quần chúng, nói lên tiếng nói quần chúng nên giai điệu dễ nghe, dễ cảm. Có 7/10 ca khúc viết ở âm giai thứ (Mineur) giai điệu buồn thương, diễn tả nỗi đau xót, day dứt, phẫn nộ trước hiện tượng bất công. Ở những chỗ cao trào, giai điệu vút lên cao, hoặc lặp lại cấu trúc, lặp lại âm hình, dùng những quãng xa, quãng nghịch (quãng 6, quãng 7) để khẳng định một thái độ quyết liệt. Chẳng hạn: “Đồng chí đâu còn là anh! Đồng chí không phải là anh! Đồng chí đâu còn là anh! Đồng chí không phải là anh!”Hoặc :”Tình nghĩa, để có những chữ ký đổi trao cho nhau- Tình nghĩa để có những con số loanh quanh chen nhau-Tình nghĩa để có những mưu tính- tình nghĩa để có những tội ác đong đưa bên nhau”(Tình nghĩa…Rượu)

Để diễn tả những tình huống cảm xúc phức tạp, Nhạc sĩ Trần Viết Bính từ bỏ lối viết cân phương, mà đẩy giai điệu phát triển theo ngôn ngữ diễn tả. Đây là giai điệu của kẻ lạng lách xe:” Anh có khác gì con thiêu thân- Khi nghĩ mình là tay đua tốc độ-Vun vút vun vút vun vút xe anh lao nhanh như là làm xiếc, lạng lách lạng lách lạng lách xe anh gầm rú náo loạn giao thông. Mô tô lao nhanh sẽ đưa anh vào bệnh viện- Mô tô lao nhanh sẽ đưa anh đến nghĩa trang ô hô ô hô”(Con thiêu thân). Đọc câu văn, bạn đọc không am hiểu âm nhạc vẫn cảm thấy giai điệu đã vút lên thế nào. Ngôn ngữ tự nó đã có tính giai điệu, tính hình tượng.

 Một điều dễ nhận thấy là giai điệu của nhạc sĩ Trần Viết Bính trong những ca khúc này bám sát nhạc tính của tiếng Việt. Và tính chất căn bản vẫn là giai điệu trữ tình. Điều này khác rất xa những kiểu nhạc “ chế” những kiểu Rap bình dân đang thịnh hành, bởi nhạc sĩ Trần Viết Bính đặt ra những vấn đề lớn, bởi tâm hồn người nhạc sĩ nhạy cảm luôn đau đáu nỗi đau của nhân dân, và đồng thời, trong hành trình sáng tạo, nhạc sĩ Trần Viết Bính làm giàu có thêm tài sản âm nhạc của mình bằng thể loại ca khúc có tính phê phán, bên cạnh những tình ca, những tráng ca, nhi đồng ca và dân ca đã rất thành công của ông.

Tôi thích những ca khúc thể hiện tâm huyết của người nhạc sĩ. Những ca khúc này thể hiện một hồn nhạc trong trẻo. Tư tưởng vút lên, có sức thuyết phục, có sức thắp lửa, và có sức lay động, lan tỏa sâu xa.(Niềm tin, Để lại)

Tháng 12.2013